કવિ કલાપી:ભારતીય સંસ્કૃતિ એટલે ધર્મ, રીતરિવાજો અને એને લગતાં અનેક ગીતો, કાવ્યો અને ધાર્મિક વિધિઓનો સમનવય. એમાં પણ જો ગુજરાતની વાત કરીએ તો અહીં તો કવિઓનો ભંડાર પડ્યો છે. એમાંના ઘણાં તો જગવિખ્યાત છે. આવા જ એક વિશ્વ વિખ્યાત કવિ કે જેમની યાદમાં અન્ય શ્રેષ્ઠ કવિઓને વર્ષમાં એકવાર એવોર્ડ આપવામાં આવે છે, એમની ચર્ચા કરીશું. આ કવિ એટલે શ્રી કવિ કલાપી. જોઈએ એમની ખૂબ જ ટૂંકી પરંતુ યાદગાર જીવન ઝરમર.
કવિ કલાપીનો જીવન ૫રિચય (Kavi Kalapi Biography in Gujarati)
| નામ :- | સુરસિંહજી ગોહિલ |
| પ્રખ્યાત નામ:- | કવિ કલાપી |
| જન્મ :- | ૨૬ જાન્યુઆરી ૧૮૭૪ |
| જન્મ સ્થળ :- | લાઠી (અમરેલી) |
| પિતાનું નામ :- | તખ્તસિંહજી ગોહિલ |
| માતાનું નામ :- | રામબા |
| નોંધપાત્ર સર્જનો:- | કલાપીનો કેકારવ, કલાપીનો કાવ્યકલાપ , હમીરજી ગોહિલ (દીર્ઘકાવ્ય), કાશ્મીરનો પ્રવાસ, સ્વીડનબોર્ગનો ધર્મ વિચાર,હ્રદયત્રીપૂટી |
| ઉ૫નામ:- | કલાપી, મધુકર ( શરૂઆત) , સુરતાની વાડીનો મીઠો મોરલો – કવિ કાન્ત , પ્રણય અને અશ્રુનાં કવિ – કનૈયાલાલ મુનશી, યુવાનોના કવિ – સુન્દરમ, ગુજરાત નો ઓમર ખચ્યમ, ગુજરાતનો વર્ડ્ઝ વર્થ |
| મૃત્યુ:- | ૯મી જૂન ૧૯૦૦ |
જન્મ:-
સુરસિંહજી તખ્તસિંહજી ગોહિલ એટલે કે ગુજરાતના લાડીલા કવિ કલાપી. કલાપીનો જન્મ 26 જાન્યુઆરી 1874ના રોજ તેમના પિતા મહારાજા તખ્તાસિંહજી, લાઠીના શાસક, સૌરાષ્ટ્ર પ્રદેશના દૂરના ખૂણે આવેલા નાના રાજ્ય અને માતા રમાબાને ત્યાં થયો હતો. કલાપી જ્યારે 5 વર્ષના હતા ત્યારે તખ્તસિંહજીનું અવસાન થયું અને જ્યારે કલાપી 14 વર્ષના હતા ત્યારે રમાબાનું અવસાન થયું. આ મૃત્યુઓએ કલાપીના મન પર કાયમી અસર કરી.
બાળપણ:-
8 વર્ષની ઉંમરે કલાપીએ શાળાના શિક્ષણ માટે રાજકોટની રાજકુમાર કોલેજમાં પ્રવેશ કર્યો અને ત્યાર પછી 9 વર્ષ એટલે કે ઈ. સ. 1882 થી ઈ. સ. 1891 સુધી, ત્યાં વિતાવ્યા, પરંતુ તેમનું શાળાકીય શિક્ષણ પૂરું ન કર્યું અને શાળા છોડી દીધી. આ સમય દરમિયાન તેમણે અંગ્રેજી, સંસ્કૃત અને સમકાલીન ગુજરાતી સાહિત્યનો બહોળો અભ્યાસ કર્યો. કલાપીની મૃત્યુ તારીખ અનિશ્ચિત છે. તે ઔપચારિક રીતે 10 જૂન 1900 તરીકે નોંધાયેલ છે. તેના મૃત્યુ અંગે પણ કેટલાક વિવાદો છે. તેને કોલેરાના કારણે મૃત્યુ તરીકે જાહેર કરવામાં આવ્યું હતું પરંતુ કેટલાક માને છે કે તે કુદરતી મૃત્યુ નથી.
Must Read : શિવાજી મહારાજ નો ઇતિહાસ
અંગત જીવન:-
કલાપીના લગ્ન – 15 વર્ષની ઉંમરે – બે રાજકુમારીઓ સાથે થયા હતા. આ હતા રાજબા-રમાબા (જન્મ 1868), કચ્છ-રોહાની રાજકુમારી; અને કેશરબા-આનંદીબા (જન્મ 1872), સૌરાષ્ટ્ર-કોટાડાની રાજકુમારી. જ્યારે કલાપી 20 વર્ષના હતા, ત્યારે તેઓ તેમના રાજવી પરિવારની સેવા કરતી કુટુંબની દાસી શોભનાના પ્રેમમાં પડ્યા હતા. એવું માનવામાં આવે છે કે કલાપીનો શોભના પ્રત્યેનો પ્રેમ રાજબા-રમાબા સાથે સંઘર્ષનું કારણ બન્યો હતો અને ત્યારબાદ તેણીના ઝેરને કારણે તેના મૃત્યુનું કારણ બન્યું હતું.
કાર્યો:-
તેમના ટૂંકા આયુષ્ય છતાં, કલાપીનું કાર્ય શરીર વિશાળ હતું. કવિએ લગભગ 15,000 છંદો સહિત લગભગ 250 કવિતાઓ લખી છે. તેમણે તેમના મિત્રો અને પત્નીઓને અસંખ્ય ગદ્ય લખાણો અને 900થી વધુ પત્રો પણ લખ્યા હતા. તેમણે તેમના વિચારોને વિસ્તૃત કરવા માટે માત્ર ગુજરાતી ભાષાનો જ તેમના માધ્યમ તરીકે ઉપયોગ કર્યો ન હતો, પરંતુ ચાર અંગ્રેજી નવલકથાઓનો ગુજરાતીમાં અનુવાદ પણ કર્યો હતો. કલાપીએ સંખ્યાબંધ ઉભરતા કવિઓને માર્ગદર્શન આપ્યું હતું જેમણે તેમની લેખન શૈલીને આગળ ધપાવી હતી, જેમાંથી ઘણા પોતાની રીતે પ્રખ્યાત થયા હતા.
આમાંના સૌથી અગ્રણી કવિ લલિતજી હતા, જેઓ કલાપી જેટલી જ ઉંમરના હતા, અને જ્યારે તેમને શાહી બાળકો માટે શિક્ષક તરીકે લાઠી દરબારમાં આમંત્રિત કરવામાં આવ્યા ત્યારે તેઓ પહેલેથી જ સ્થાપિત કવિ હતા. તે કલાપીના પ્રભાવમાં આવ્યા અને બંને સારા મિત્રો બની ગયા. લલિતજી લાઠીના રાજ્યકવિ (રોયલ ચારણ) બન્યા. કવિ કલાપીએ ગુજરાતી ભાષાના વિવિધ છંદલમાં કવિતાઓ લખી હતી. મંદાક્રાન્તા, શાર્દુલવિક્રિડિત, શિખરિણી અને અન્યની જેમ, છંદમાં કવિતાઓ લખવા માટે, વ્યક્તિએ તે છંદની રચના અને છંદની કવિતાના નિયમોનું પાલન કરવું પડશે. ‘આપની યાદી’ ગુજરાતી સાહિત્યમાં તેમની જાણીતી ગઝલોમાંની એક છે.
Must Read : મહારાણા પ્રતાપ નો ઈતિહાસ
કવિ કલાપીની જાણીતી કૃતિઓ:-
- કાવ્ય સંગ્રહ:- કલાપીનો કેકારવ, હૃદય ત્રિપુટી, વિદાય, બિલ્વમંગલ, સારસી, વનમાં એક પ્રભાત, વ્હાલીને નિમંત્રણ, નદીને સિંઘુનું આમંત્રણ, નવો સૈકો
- મહાકાવ્ય:- હમીરજી ગોહિલ (કવિ કલાપીના દાદા વિશે)
- પ્રકૃતિ કાવ્ય:- ગ્રામમાતા, આ૫ની યાદી, યારી ગુલામી
- પ્રવાસ નિબંઘ :– કશ્મીર કાવ્ય
- નવલકથા :- માલા અને મુદ્રિકા, નારી હદય
- અન્ય કૃતિઓ:- કલાપી ની પત્રધારા સ્વીડનબર્ગ ના વિચારો
જાણીતી પંક્તિઓ
- ૧. જ્યાં જ્યાં નજર મારી ઠરે યાદી ભરી ત્યાં આપની
- ૨. હા પસ્તાવો વિપુલ ઝરણું સ્વર્ગથી ઉતર્યું છે.
- ૩. સૌંદર્ય વેડફી દેતા ના, ના સુંદરતા મળે.
- ૪. ચળકાટ તારો એ જ પણ તું જ ત..
- ૫. કિસ્મત કરાવે ભૂલ, તે ભૂલો કરી નાખું બધી
- ૬. જે પોષતુ તે મારતુ ….
- ૭. રે પંખિડા સુખથી ચણ જો…
- ૮. તે પંખીની ઉ૫ર ૫થ્થરો ફેકતા ફેકી દીઘો….
વારસો:-
કવિ કલાપીની યાદમાં ઇ.સ. 1997થી મુંબઈનાં Indian National Theater તરફથી શ્રેષ્ઠ ગુજરાતી ગઝલકારોને ‘કલાપી એવોર્ડ’ આપવામાં આવે છે.
Must Read : નાયિકા દેવી
મ્યુઝિયમ:-
કલાપી તીર્થ મ્યુઝિયમ ગુજરાતી કવિ કલાપીના જીવન સાથે સંબંધિત વસ્તુઓ ધરાવે છે. મ્યુઝિયમનું ઉદ્ઘાટન ઈ. સ. 2005માં થયું હતું. તે ગુજરાતના અમરેલી જિલ્લામાં કલાપીના જન્મસ્થળ પર લાઠી ખાતે આવેલું છે. કલાકારોએ પોતે લખેલા લેખો, પત્રો, તેઓએ ઉપયોગમાં લીધેલી દુર્લભ વસ્તુઓ અને રાજાશાહીના ઇતિહાસનો વિશાળ સંગ્રહ છે. સ્મારકો કલાપી તીર્થ સાથે પણ સંકળાયેલા હતા, જ્યાં કલાપી રહેતા હતા. આ સ્થળ ગુજરાતના સાહિત્યકારો માટે આકર્ષણનું કેન્દ્ર છે. કલાતીર્થ ભવનના ઉપરના માળે એક નાનું સભાગૃહ છે. બુધવાર સિવાય આ મ્યુઝિયમ ફ્રી એન્ટ્રી આપે છે. વિડીયોગ્રાફી અને ફોટોગ્રાફીની પરવાનગી છે.
સન્માન :-
- એમનાં જીવન વિશેનું ‘રાજવી કવિ કલાપી’ નામનું પુસ્તક બન્યુ.
- એમના નામથી ગઝલ માટે કુમારનો ‘કલાપી’ એવોર્ડ આ૫વામાં આવે છે.
કવિ કલાપીનાં જીવન આધારિત ફિલ્મ :-
ઈ. સ. 1966માં બનેલી ગુજરાતી ફિલ્મ ‘કલાપી’ તેમનાં જીવન પર આધારિત ફિલ્મ હતી. ફિલ્મનું નિર્દેશન મનહરજીનુ હતું. આ ફિલ્મમાં કવિ કલાપીનો અભિનય સ્વ. સંજીવકુમારે કર્યો હતો. ઉપરાંત તેમની પત્ની રમાનો અભિનય પ્રખ્યાત અભિનેત્રી પદમારાણીએ કર્યો હતો.
Must Read :
લેખિકા:- શ્રીમતી સ્નેહલ રાજન જાની
હું આશા રાખું છું કે કવિ કલાપીના જીવન૫રિચય વિશેનો અમારો આ લેખ તમને ખૂબ જ રસપ્રદ અને માહિતીથી ભરપૂર લાગ્યો હશે. અમે આવા વિવિઘ વિષયો ૫ર માહિતી, જાણવા જેવુ, જીવનચરિત્ર, જોવાલાયક સ્થળો વિશે માહિતી, ગુજરાતી નિબંધ અમારા બ્લોગ પર પ્રકાશિત કરતાં રહીશું. જો તમને ખરેખર કંઈક નવું જાણવા મળ્યું હોય અને આ લેખ ઉપયોગી બન્યો હોય તો તમારા મિત્રો સાથે share કરવાનું ભૂલશો નહીં. તમારી એક like, comment અને share અમને વધુ લખવાની અને તમને અવનવી માહિતી પૂરી પાડવા માટે પ્રેરકબળ આપે છે. તમે અમને ફેસબુક, ટેલીગ્રામ, ઇન્સ્ટાગ્રામ, યુટ્યૂબ અને ટ્વિટર પર ફોલો કરી શકો છો.