જાંબુઘોડા અભયારણ્ય:- મિત્રો, ચોમાસાની ઋતુ હોય અને કોઈ કુદરતી સૌંદર્ય ધરાવતાં પ્રદેશમાં જવાનું મન ન થાય એવું બને? અને જો કુદરતી સૌંદર્ય સાથે મુક્ત વિચરતા પ્રાણીઓ પણ જોવા મળે તો? મજા પડી જાય ને? તો ચાલો, આજે હું તમને આવી જ એક જગ્યાએ લઈ જાઉં. આ જગ્યા છે પંચમહાલ જિલ્લામાં આવેલ જાંબુઘોડા અભયારણ્ય. અનેક સહેલાણીઓને આકર્ષવામાં આ સ્થળ સફળ રહ્યું છે.
જાંબુઘોડા વન્યજીવ અભયારણ્ય વડોદરાથી 70 કિમી અને ચાંપાનેરથી 20 કિમી દૂર આવેલું છે, આ શહેરોની મુલાકાત વખતે જાંબુઘોડા વન્યજીવ અભયારણ્ય શ્રેષ્ઠ રીતે જોડાય છે. વન્યજીવ અભયારણ્યમાં વન્યપ્રાણી અને એવિયન પ્રજાતિઓ સાથે જંગલની ટેકરીઓનો સમાવેશ થાય છે. સાગ, મહુઆ અને વાંસની ઝાડીઓ જંગલની લંબાઈ અને પહોળાઈને આવરી લે છે, જે જંગલી ડુક્કર, નીલગાય, શિયાળ, હાયનાસ, ભસતા હરણ, સુસ્તી રીંછ, ચાર શિંગડાવાળા કાળિયાર અને ચિત્તો દ્વારા કબજે કરે છે. વન્યજીવનની નજીકમાં કેમ્પિંગનો અનુભવ એ જંગલની વિશેષતા છે. કડા જળાશયની નજીક આવેલા ફોરેસ્ટ રેસ્ટ હાઉસમાં તમે આગળ બુક કરી શકો છો. 130.38 ચોરસ કિમીનું અભયારણ્ય પ્રકૃતિ પ્રેમીઓ માટે આશ્રયસ્થાન છે.
જાંબુઘોડા અભયારણ્યનો સંક્ષિપ્ત ઇતિહાસ:
આ અભયારણ્ય આઝાદી પહેલા જાંબુઘોડાના રજવાડાનો ભાગ હતું. ત્યારે જંગલની મધ્યમાં સંખ્યાબંધ આદિવાસી વસાહતો બાંધવામાં આવતી હતી. તેની સ્થાપના ઈ. સ. 1989માં કરવામાં આવી હતી, પરંતુ વન્યજીવ અભયારણ્યનો દરજ્જો મે 1990માં જ આપવામાં આવ્યો હતો.
મુલાકાતના કલાકો:-
- સવારે 6 થી 7 વાગ્યા સુધી
- સ્થાન:- પંચમહાલ જિલ્લો
ત્યાં કેમ જવાય:-
રોડ માર્ગે ચાંપાનેર વડોદરાથી 45 કિમી દૂર છે, બસ અથવા ખાનગી વાહનો દ્વારા પહોંચી શકાય છે. ચાંપાનેર-પાવાગઢ જવા માટે વડોદરામાં કાર ભાડે લઈ શકાય છે, જો તમે જાંબુઘોડા જેવી અન્ય સાઇટ્સ સાથે મુસાફરીને જોડવા માંગતા હોવ તો શ્રેષ્ઠ વિકલ્પ છે.
જાંબુઘોડા એ ગુજરાતના દક્ષિણ-મધ્ય ભાગમાં, જાંબુઘોડા તાલુકામાં આવેલું એક વન્યપ્રાણી અભયારણ્ય છે અને ભારતમાં ખઠિયાર-ગીર સૂકા પાનખર જંગલોના પર્યાવરણીય પ્રદેશમાં આવેલું છે. તે વડોદરાથી 70 કિમી અને પાવાગઢ અને ચાંપાનેર જેવા પ્રખ્યાત પર્યટન સ્થળોથી 20 કિમી દૂર સ્થિત છે.
Must Read : શૂલપાણેશ્વર વન્યજીવન અભયારણ્ય
મધ્ય ગુજરાતના પંચમહાલ જિલ્લામાં આવેલું અને મે 1990માં અભ્યારણ તરીકે ઘોષિત 130.38 કિમી 2 વિસ્તાર, જાંબુઘોડા વન્યજીવન અભયારણ્ય વિવિધ પ્રાણીઓ અને છોડ માટેનું ઘર છે. અભયારણ્યનો નાનો ભાગ (તારગોલ રાઉન્ડ) અડીને આવેલા વડોદરા જિલ્લામાં આવે છે. આ વિસ્તારમાં બે જળાશયો છે – એક કડા ખાતે અને બીજું તારગોલ ખાતે. આ જળાશયો નિવાસસ્થાનની સૌંદર્યલક્ષી સેટિંગ્સ અને વિવિધતામાં ઉમેરો કરે છે. જાંબુઘોડા અભયારણ્યનું વન્યજીવન આ બે જળાશયો પર નિર્ભર છે.
આ વિસ્તારની સૌથી આકર્ષક વિશેષતા એ છે કે સારી વન આવરણ ધરાવતી અનડ્યુલેટીંગ ટેકરીઓ છે, ખીણોમાં નાની માનવ વસાહતો છે. જોવાલાયક સ્થળો કડા, તરગોલ અને ઝંડ હનુમાન મંદિર છે. તેમાંથી, સૌથી મનોહર સ્થાન કડા છે, જ્યાં સિંચાઈના જળાશયના કિનારે એક સુંદર વન વિશ્રામ ગૃહ ઊભું છે. વડોદરાના કોસ્મોપોલિટન શહેરની નિકટતાને કારણે, જાંબુઘોડા અભયારણ્ય શહેરના લોકો માટે એક આદર્શ રિસોર્ટ અને કેમ્પિંગ સ્થળ છે.
અહીંના સ્થાનિકો:-
વિસ્તારના લોકો મુખ્યત્વે આદિવાસી છે. ત્યાં 25 ગામો છે (અભ્યારણ્યની અંદરના 5 ગામો સહિત) જે પાંચ ફોરેસ્ટ બ્લોક્સ અને બે રેન્જમાં વહેંચાયેલા છે. સ્થાનિક આદિવાસીઓ તેમની આજીવિકા માટે વિસ્તારમાંથી નાની વન પેદાશો એકત્રિત કરે છે. લોકો તેમના પશુધનને ચરાવવા અને જંગલમાં લાકડા કાપવાની પણ મંજૂરી આપે છે. PA ના વ્યવસ્થાપનની સ્થિતિ સારી છે, પરંતુ વસવાટના પગલાં લઈને તેને સુધારવાની જરૂર છે, જેથી પ્રાણીઓને પૂરતા ખોરાક, પાણી અને આશ્રયની જોગવાઈ કરી શકાય. સ્થાનિક લોકો દ્વારા ચરાઈ અને લાકડા દૂર કરવામાં આવે છે અને જંગલમાં આગ લાગવાથી રહેઠાણને નુકસાન થાય છે. સ્થાનિક લોકો PAની જમીન પર અતિક્રમણ કરે છે અને તેથી વિસ્તારને ફરીથી સીમાંકન કરવાની જરૂર છે.
Must Read : ડોન હિલ સ્ટેશન ડાંગ
જાંબુઘોડા રાજ્ય:-
આ વિસ્તાર આઝાદી પહેલા જાંબુઘોડાના રજવાડાનો એક ભાગ હતો. ભારતની અંદર, તે બ્રિટિશ રાજ દરમિયાન બોમ્બે પ્રાંતનો એક ભાગ હતો. તેના શાસકો પરમાર વંશના હતા અને ઠાકુર સાહેબનું બિરુદ ધારણ કર્યું હતું. છેલ્લા શાસક રણજીતસિંહજી ગંભીરસિંહજી (જન્મ 1892) હતા જેમણે 27 સપ્ટેમ્બર 1917 થી 15 ઓગસ્ટ 1947 સુધી શાસન કર્યું હતું.
વનસ્પતિ :-
તે સાગ, વાંસ અને અન્ય પરચુરણ પ્રજાતિઓનું જંગલ છે. અહીંના વનસ્પતિમાં સાગ, સદડ, શીશમ, ખેર, મહુડા, વાંસ, ટિમરુ, બોર, ધવ, બીલી અને દુધાલોનો સમાવેશ થાય છે.
Must Read : આંબાપાણી ઇકો ટુરીઝમ
પ્રાણીસૃષ્ટિ:-
જાંબુઘોડા વન્યજીવ અભયારણ્ય ભારતીય ઉડતી શિયાળની મોટી વસાહતો સહિત 17 સસ્તન પ્રાણીઓની પ્રજાતિઓ ધરાવે છે. ભારતીય વિશાળ ખિસકોલીનો પ્રથમ વખત માર્ચ 2016માં ફોટો લેવામાં આવ્યો હતો. ઓક્ટોબર 2013માં ચામાચીડિયાનો શિકાર કરતી એક કાટવાળું-સ્પોટેડ બિલાડી જોવા મળી હતી.
અન્ય માંસાહારી પ્રાણીઓમાં હાઈના, વરુ અને શિયાળનો સમાવેશ થાય છે. ભારતીય સુસ્તી રીંછ અવારનવાર આ વિસ્તારમાંથી જોવા મળે છે. આ વિસ્તારમાં સિવેટ્સ ઉપરાંત, મંગૂઝ, શાહુડી અને ઉંદરોની ઘણી પ્રજાતિઓ જોવા મળે છે. આ વિસ્તારમાં સરિસૃપની ઘણી જાતો પણ છે, જેમાં ઘણા ઝેરી અને બિન-ઝેરી સાપનો સમાવેશ થાય છે. અજગર, મગર અને અન્ય હર્પેટોફૌના પણ અહીં અસ્તિત્વ ધરાવે છે. પક્ષીજીવન પુષ્કળ છે. ભૂતકાળમાં, અહીં જંગલી પક્ષી વિપુલ પ્રમાણમાં જોવા મળતા હતા, પરંતુ હવે આ પ્રજાતિ આ વિસ્તારમાંથી ખતમ થઈ ગઈ છે અથવા દુર્લભ બની ગઈ છે. ભસતા હરણ, ચાર શિંગડાવાળા કાળિયાર, વાદળી બળદ અને જંગલી ડુક્કર અભયારણ્યમાં થતા અનગ્યુલેટ્સ છે.
Must Read : કેવડી ઇકો ટુરીઝમ
જાંબુઘોડાની આસપાસ જોવાલાયક સ્થળો:-
- ચાંપાનેર – યુનેસ્કો — વિશ્વ ધરોહર સ્થળ
- પાવાગઢ – યાત્રાધામ
- સુખી ડેમ
- કડા ડેમ
- જંદ હનુમાન
પરિવહન:-
- સૌથી નજીકનું એરપોર્ટ વડોદરા – 90 km
- અમદાવાદ આશરે 180 km
- સૌથી નજીકનું બસ સ્ટેશન શિવરાજપુર – 1 km
- બીજું બસ સ્ટેશન બોડેલી – 12 km
- નજીકનું રેલ્વે સ્ટેશન – વડોદરા
મુલાકાત માટેનો યોગ્ય સમયગાળો:-
આમ તો આ સ્થળે ગમે ત્યારે જઈ શકાય, પણ જો ખરેખર આ સ્થળનું સૌંદર્ય માણવું હોય તો ચોમાસુ શ્રેષ્ઠ ઋતુ છે. વનરાજી સુંદર રીતે ખીલી હોય છે અને ચારેબાજુ બસ લીલુંછમ સૌંદર્ય દેખાય છે. આંખોને ઠંડક આપનાર વનરાજી અને શ્વાસમાં લેવા માટે તાજી હવા ત્યાં ભરપૂર મળે.
લેખિકા:- શ્રીમતી સ્નેહલ રાજન જાની
હું આશા રાખું છું કે તમને અમારો જાંબુઘોડા અભયારણ્ય (Jambughoda wildlife sanctuary) નો લેખ ખૂબ જ ગમ્યો હશે. અમે આવા વિવિઘ વિષયો ૫ર જીવનચરિત્ર, જોવાલાયક સ્થળો વિશે માહિતી, ગુજરાતી નિબંધ અમારા બ્લોગ પર પ્રકાશિત કરતાં રહીશું. જો તમને ખરેખર કંઈક નવું જાણવા મળ્યું હોય અને આ લેખ ઉપયોગી બન્યો હોય તો તમારા મિત્રો સાથે share કરવાનું ભૂલશો નહીં. તમારી એક like, comment અને share અમને વધુ લખવાની અને તમને અવનવી માહિતી પૂરી પાડવા માટે પ્રેરકબળ આપે છે. તમે અમને ફેસબુક, ટેલીગ્રામ, ઇન્સ્ટાગ્રામ, યુટ્યૂબ અને ટ્વિટર પર ફોલો કરી શકો છો.