ગ્રાહક જાગૃતિ નિબંધ આ વિષય વાંચીને તમને કદાચ એવુ થતુ હશે કે ગ્રાહકોને વળી જાગૃરુત કરવાની શું જરૂરી છે? તો તમારા મનના આ બધા વિચારોનું સમાધાન આપણે આ ગ્રાહક જાગૃતિ નિબંધ લેખન આર્ટીકલ્સમાં કરીશુ.
ગ્રાહક જાગૃતિ નિબંધની શરૂઆત કરીએ એ પહેલાં આપણે ગ્રાહક કોને કહેવાય એ જાણી લઇએ. ગ્રાહક એટલે એવી વ્યકિત કે જે પોતાના માટે અથવા તેના વતી અન્યના ઉપયોગ અથવા વપરાશ માટે માલ અથવા સેવાઓ ખરીદે છે. માલ સમાનમાં વિવિધ ચીજવસ્તુઓનો સમાવેશ થાય છેે, જયારે સેવાઓમાં વીજળી, ઇન્ટરનેટ, પરિવહન વિગેરેનો સમાવેશ થાય છે.
ગ્રાહક જાગૃતિ નિબંધ (Grahak Jagrukta par Nibandh Gujarati)
મૂડીવાદ અને વૈશ્વિકરણના આ યુગમાં દરેક ઉત્પાદકનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય મહત્તમ નફો મેળવવાનો છે. આ ઉત્પાદકો તેમના ઉત્પાદનોનું વેચાણ વધારવા માટે દરેક સંભવિત રીતે પ્રયાસ કરી રહ્યા છે. તેથી, તેઓનો હેતુ પૂરો કરવા માટે, તેઓ ગ્રાહકના હિતને ભૂલી જાય છે અને તેમનું શોષણ કરવાનું ચાલુ રાખે છે, ઉદાહરણ તરીકે, ઊંચી કિમત વસુલીને, ભેળસેળવાળો અને નબળી ગુણવત્તાનો માલ વેચીને, ખોટી જાહેરાતો વગેરે દ્વારા ગ્રાહકોને ગેરમાર્ગે દોરવામાં આવે છે. આવી છેતરપિંડીથી પોતાને બચાવવા માટે ગ્રાહકે સતર્ક રહેવાની જરૂર છે. એટલે જ ગ્રાહક જાગૃતિનો અર્થ એ છે કે ગ્રાહકો તેમના અધિકારો અને ફરજો પ્રત્યે જાગૃત રહે.
ગ્રાહકોને તેમના અધિકારો વિશે જાગૃત કરવા અને જો તેઓ કોઇ છેતરપિંડી, બ્લેક માર્કેટિંગ, વગેરેનો ભોગ બને અથવા તો આવી પરિસ્થિતી આવે તો શુ પગલાં લઇ શકાય તેના વિશે જાગૃકતા કેળવવા માટે દર વર્ષે ૧૫ માર્ચના રોજ વિશ્વ ગ્રાહક અધિકાર દિવસ ઉજવવામાં આવે છે.
15 માર્ચ 1962ના રોજ યુએસ કોંગ્રેસને સબોધન કરતી વખતે રાષ્ટ્રપતિ જ્હોન એફ કેનેડી દ્વારા ઔપચારિક રીતે ગ્રાહક અધિકારના મુદ્દાને જોરદાર રીતે ઉઠાવ્યો હતો. ગ્રાહકોના હકો વિશે વાત કરનાર તેઓ વિશ્વના સૌપ્રથમ નેતા હતા. ત્યારબાદ 9 એપ્રિલ 1985 ના રોજ, સંયુક્ત રાષ્ટ્રએ ગ્રાહક સુરક્ષા માટેના સામાન્ય માર્ગદર્શિકાઓને મંજૂરી આપી.
Must Read : વિશ્વ ગ્રાહક અધિકાર દિવસ
ગ્રાહક જાગૃતિની જરૂરિયાત અને મહત્વ:
ઘણીવાર એવું જોવા મળે છે કે ગ્રાહકને યોગ્ય સામાન અને સેવાઓ મળતી નથી. તેની પાસેથી ખૂબ ઊંચી કિંમત વસૂલવામાં આવે છે અથવા ભેળસેળવાળો અથવા હલકી ગુણવત્તાનો માલ ખરીદે છે. એટલા માટે આવી છેતરપીંડીથી બચ ગ્રાહકોને નીચેની હકીકતોથી વાકેફ કરવાની જરૂર છે:
દરેક વ્યક્તિની આવક મર્યાદિત છે. તે પોતાની આવકથી વધુમાં વધુ સામાન અને સેવાઓ ખરીદવા માંગે છે. આ મર્યાદિત ગોઠવણથી જ તેને સંપૂર્ણ સંતોષ મળે છે. એટલા માટે આ માલ જે માપવામાં આવે છે તે યોગ્ય રીતે મળવો જોઈએ અને તેમાં કોઈપણ પ્રકારની છેતરપિંડી ન થવી જોઈએ. આ માટે ગ્રાહકોને જાગૃત કરવા જોઈએ.
શોષણ સામે રક્ષણ: ગ્રાહકોનું અનેક રીતે શોષણ થાય છે જેમ કે ઉત્પાદકો અને વિક્રેતાઓનું ઓછું વેચાણ, બજાર કિંમત કરતાં વધુ કિંમત વસૂલવી, ડુપ્લિકેટ માલનું વેચાણ વગેરે. મોટી કંપનીઓ પણ પોતાની વસ્તુઓની લોભામણી જાહેરાતો દ્વારા ગ્રાહકોને ગેરમાર્ગે દોરે છે. ગ્રાહક જાગૃતિ એ તેમને ઉત્પાદકો અને વિક્રેતાઓ દ્વારા થતા શોષણથી બચાવવાનું એક માધ્યમ છે.
યોગ્ય રીતે જાણ કરવા માટે: જ્યારે આપણે કોઈપણ ઉત્પાદનને જોઈએ છીએ, ત્યારે તેના વિશે કેટલીક ચોક્કસ માહિતી પેકેટ પર લખેલી હોય છે. જેમ કે -મહત્મ વેચાણ કિંંમત, કોમોડિટીનો બેચ નંબર, ઉત્પાદન તારીખ, સમાપ્તિ તારીખ, માલનું ઉત્પાદન કરતી કંપનીનું સરનામું વગેરે. જ્યારે આપણે કોઈપણ દવા ખરીદીએ છીએ, ત્યારે આપણને દવાની આડઅસરો અને જોખમો વિશે લખેલુ જોવા મળે છે. જ્યારે આપણે કપડાં ખરીદીએ છીએ, ત્યારે આપણે ધોવાની સૂચનાઓ પર ધ્યાન આપવું જોઈએ. આ માહિતી ગ્રાહકોને યોગ્ય સામાન અને સેવાઓ ખરીદવા માટે મદદરૂપ થાય છે જે બાબતે ગ્રાહકોમાં જાગૃકતા કેળવાય એ જરૂરી છે.
માહિતીનો અધિકાર: વર્ષ 2005 માં, ભારત સરકારે માહિતી અધિકાર અધિનિયમ તરીકે ઓળખાતો કાયદો બનાવ્યો છે. માહિતીનો અધિકાર કાયદો સરકારી વિભાગોની તમામ પ્રવૃત્તિઓ વિશે માહિતી મેળવવાનો અધિકાર પ્રદાન કરે છે. તે ગ્રાહકોને યોગ્ય ઉપભોક્તા શોધવાનું શિક્ષણ પણ આપે છે.
ગ્રાહક સુરક્ષા દિન: દર વર્ષે ૨૪ ડિસેમ્બરના રોજ રાષ્ટ્રીય ગ્રાહક સુરક્ષા દિન તરીકે ઉજવાય છે.ઈ.સ. ૧૯૮૬માં ગ્રાહક સુરક્ષા કાયદો ભારતમાં અમલમા આવ્યો હતો. તે પહેલાં ઈ્સ.૧૯૭૨થી ભારતમાં ગ્રાહક સુરક્ષા પ્રવૃત્તિનો પ્રારંભ થઈ ચૂક્યો હતો. ગ્રાહકોને પોતાના અધિકારો પ્રત્યે જાગૃત કરી પોતાની ફરજ પ્રત્યે સભાન બનાવવાના હેતુથી ગ્રાહક સુરક્ષા સપ્તાહ ઉજવવામાં આવે છે.
ગ્રાહકોના અધિકારો ક્યા છે?
- સલામતીનો અધિકાર
- માહિતી મેળવવાનો અધિકાર
- પસંદગી કરવાનો અધિકાર
- રજુઆત કરવાનો અધિકાર
- ફરિયાદ નિવારણનો અધિકાર
- ગ્રાહક શિક્ષણનો અધિકાર
- વળતર મેળવવાનો અધિકાર
- ગેરવ્યાજબી પ્રવૃતિઓ દ્વારા થતા શોષણ વિરૂધ્ધનો અધિકાર
- જીવન જરૂરી સેવાઓ મેળવવાનો અધિકાર
રાષ્ટ્રિય ગ્રાહક હેલ્પલાઇન નંબર
ગ્રાહકોના અધિકારો વિશે જાણવા માટે ગ્રાહક ટોલ ફ્રી નંબર 1800-11-4000 અથવા 14404 પર કોલ કરી શકાય છે. હેલ્પલાઇન નંબર પર ગ્રાહકને સશક્ત બનાવવા માટે સલાહ, સુચના અને માર્ગદર્શન પ્રદાન કરવામાં આવે છે અને તેમના પ્રશ્નોનું સમાધાન કરવામાં આવે છે. તમામ ગ્રાહકો, કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારની એજન્સી, પ્રાઇવેટ કંપનીઓ, લોકપાલ અને કોલ સેન્ટર વગેરેને એક મંચ ઉપર લાવવા માટે એક એકીકૃત ફરિયાદ નિવારણ તંત્ર (INGRAM) પોર્ટલની પણ શરૂઆત કરવામાં આવી છે.
ગ્રાહક તરીકે આપણી પણ ફરજ બને છે કે વસ્તુની ખરીદી કરતી વખતે તોલમાપ જોઇને કોઇપણ ચીજવસ્તુ ખરીદી કરવી. વેપારીઓ તો નફો કમાવવા માટે ઓછા વજનની કે ભળસેળવાળી વસ્તુઓ આપી દેતા હોય છે. પ્રિન્ટેડ કિંમત કરતાં વધુ કિંમત લઇ ગ્રાહકોને છેતરતા પણ હોય છે. આ સંજોગોમાં આવનારી નવી પેઢીને ગ્રાહક સુરક્ષા અને ગ્રાહક અધિકારોનું જ્ઞાન આપવું આવશ્યક થઇ ગયું છે, તો જ ગ્રાહકોમાં જાગૃતિ લાવી શકાશે.
Must Read:
હુ આશા રાખુ છું કે તમને અમારો ગ્રાહક જાગૃતિ નિબંધ (Grahak Jagrukta par Nibandh Gujarati) વિશેનો આ લેખ ખુબ જ ગમ્યો હશે. આવા મહત્વપુર્ણ નિબંધો વિશે અમે અમારા બ્લોગ ૫ર અનેક આર્ટીકલ્સ લખેલ છે તે વાંચવાનું ચુકતા નહી. જો તમને ખરેખર આ લેખ ઉ૫યોગી બન્યો હોય તો તમારા મિત્રો સાથે શેયર કરવાનુ ભુલશો નહી. તમારી એક કોમેન્ટ, લાઇક અને શેયર અમને અવનવી માહિતી લખવા માટે પ્રેરકબળ પુરૂ પાડે છે.